Home » , » Mengenal Aksara dan Sandhangan Aksara Jawa

Mengenal Aksara dan Sandhangan Aksara Jawa

Bagi orang Jawa mungkin nama huruf jawa sudah tidak asing, namun berbeda dengan mereka yang tidak terbiasa tentu harus mempelajarinya terlebih dahulu. Meskipun begitu, tidak menutup kemungkinan pula bahwa orang Jawa sendiri tidak tahu aksaranya. Aksara Jawa ini sebenarnya adalah huruf-huruf yang menirukan turunan dari aksara Brahmi. Umumnya digunakan untuk menulis karya sastra berbahasa, namun sebagian daerah selain Jawa juga terkadang menggunakannya, seperti Sunda, Makassar, Sasak dan Melayu.

Setiap bahasa atau aksara memiliki aturan sendiri supaya dapat dibentuk menjadi sebuah kata atau kalimat yang bermakna. Begitu pula dengan Aksara Jawa ini, ia memiliki beberapa tata cara khusus untuk lebih mudah dalam memahaminya.

Aksara Carakan merupakan huruf dasar yang terdapat dalam aksara Jawa. Sistem penulisannya adalah dari kiri ke kanan. Setiap huruf tersebut mewakili satu suku kata yang memiliki makna berbeda. Adapun penyebutannya melambangkan vokal /a/ atau /o/. Berikut ini beberapa aksara jawa.
Aksara Jawa
1. Sandhangan
Miturut Hadiwirodarsono (2010:7) Sandhangan kaperan dadi telung jinis, yaiku sandhangn swara, sandhangan panyigeg wanda, lan sandhangan wiyanjana/pambukaning wanda. {Menurut Hadiwirodarsono (2010: 7) sandhangan dalam aksara Jawa dibagi menjadi tiga golongan, yaitu sandhangan swara, sandhangan panyigeg wanda, dan sandhangan pambukaning wanda/wiyanjana.}

a. Sandhangan Swara
Sandhangan swara digunakake kanggo ngowani swara vokal saka aksara legena/Carakan (Ha, na, Ca, Ra,Ka…..) nalika diwenehi sandhangan Swara. {Sandhangan swara digunakan untuk mengubah bunyi vokal suatu aksara nglegena/carakan (Ha, Na, Ca, Ra…..) jika dipasangkan dengan sandhangan swara.} Sandhangan swara cacahe ana 5,yaiku: {Sandhangan swara ada 5 buah, yaitu:}
Sandhangan Swara
1). Wulu (i)
Wulu digunakake kanggo ngowahi swara vokal i. Sandhangan iki ditulis ing ndhuwur bagean pungkasan Aksara. {Wulu dipakai untuk melambangkan vokal i dalam suatu kata. Sandhangan wulu ditulis di atas bagian akhir aksara.}
 
2). Pepet (e)
Pepet digunakake kanggo swara vokal e/(sega, mumet, lepet, sepet, lsp). Pepet ditulis ing ndhuwur bagean pungkasan aksara. {Pepet dipakai untuk melambangkan vokal e/ di dalam suku kata. Pepet ditulis di atas bagian akhir aksara.}

Pepet ora bisa digunakake kanggo nulis wanda/suku kata re lan le sing ora dadi pasangan. Tuladha tembunge (rega, remuk, resik, lenga, legi, lemah). Wanda/Suku kata re sing ora dadi pasangan, ditulis nggunakake pa cerek lan wanda/suku kata le sing ora dadi pasangan ditulis nganggo nga lelet. {Pepet tidak dipakai untuk menuliskan suku kata re dan le yang bukan sebagai pasangan. Contohnya penggunaan kata (rega, remuk, resik, lenga, legi, lemah). Suku kata re yang bukan pasangan ,dilambangkan dengan pa cerek dan le yang bukan pasangan, dilambangkan dengan nga lelet.}

3). Suku (u)
Suku digunakake kanggo ngowahi swara vokal u. Suku ditulis ing ngisor lan bagean pungkasan aksara. {Suku digunakan untuk melambangkan bunyi vokal u. Suku ditulis di bawah dan dibagian akhir aksara}

4). Taling (e)
Taling digunakake kanggo swara vokal é utawa è (lele, sate, tuwek, gule, luwe, Lsp). Taling ditulis ing ngarepe aksara. {Pepet dipakai untuk melambangkan vokal é utawa è (lele, sate, tuwek, gule, luwe, Lsp). Taling ditulis di depan aksara yang akan dirubah bunyinya.}

5). Taling tarung (o)
Taling Tarung digunakake kanggo ngowahi vocal o. Taling Tarung ditulis ngapit aksara sing arep diowahi.{Taling tarung dipakai untuk melambangkan bunyi vokal “o”. Taling Tarung ditulis menghimpit aksara yang akan dirubah bunyinya.}

2. Sandhangan Panyigeg Wanda
Sandhangan panyigeg wanda yaiku sandhangan sing digunakake kanggo nutup wanda/suku kata.{Sandhangan panyigeg wanda adalah sandhangan yang berfungsi untuk menutup suku kata. Kata panyigeg artinya peringkas, sedangkan wanda artinya suku kata. Jadi sandhangan panyigeg artinya sandhangan yang berfungsi untuk meringkas suku kata. Dalam hal ini dapat pula diartikan sandhangan panyigeg juga berfungsi untuk menutup wanda.} Sandhangan Panyigeg wanda cacahe(jumlahnya) ana 4 yaiku:
Panyigeg
1).  Wigyan (_h)
Wigyan yaiku pangganti sigegan ha, minangka sandhangan sing digunakake kanggo konsonan h minangka panutup wanda/suku kata. {Wigyan adalah pengganti sigegan ha, yaitu sandhangan yang dipakai untuk melambangkan konsonan h penutup suku kata.}
Tuladha:

2). Layar ( _r)
Layar yaiku pangganti sigegan ra, minangka sandhangan sing digunakake kanggo konsonan r minangka panutup wanda/suku kata. {Layar adalah pengganti sigegan ra, yaitu sandhangan yang dipakai untuk melambangkan konsonan r penutup suku kata.}
Tuladha:

3). Cecak (_ng)
Cecak yaiku pangganti sigegan nga, minangka sandhangan sing digunakake kanggo nulis konsonan ng kang dadi panutup wanda/suku kata. {Cecak adalah pengganti sigegan nga, yaitu sandhangan yang dipakai untuk nulis konsonan ng penutup suku kata.}

4). Pangkon (_)
Pangkon digunakake kanggo panyigeg utawa kanggo paten aksara legena kajaba aksara ha, ra, nga. Nalika aksara legena kuwi oleh dipangkon ateges madeg dadi konsonan. Tuladhane nalika aksara “Na” diwenehi sandhangan pangkon bakal mati dadi “n”.{Pangkon digunakan untuk panyigeg atau untuk mematikan aksara legene kecuai aksara ha, ra, nga. Ketika aksara legena tersebut diberi sandhangan pangkon berarti berubah menjadi huruf konsonan. Contoh ketika aksara “Na” diberi sandhangan pangkon akan berubah mati menjadi “n”.}

Pepeling : sandhangan pangkon iki mung bisa digunakake ing pungkasan tembung utawa pungkasane ukara, dene nalika ana aksara paten ing tengah tembung utawa tengah ukara kudu ora bisa nggunakake sandhangan pangkon nanging kudu nggunakake pasangan aksara Jawa. {Peringatan : Sandhangan pangkon ini hanya bisa digunakan diakhir kata atau akhir kalimat. Jika ada akasara yang mati/ huruf konsonan mati ditengah kata atau tengah kalimat, tidak bisa menggunakan sandhangan pangkon namun menggunakan pasangan akasara Jawa.}

3. Sandhangan Wiyanjana/Pambukaning Wanda
Sandhangan Wiyanjan/Pambukaning wanda minangka sandhangan kang digunakake kanggo panulisan rong konsonan kang diwaca bareng ing sawanda (satu suku kata). {Sandhangn Wiyanjana/Pambukaning wanda merupakan sandhangan yang digunakan dalam penulisan dua konsonan yang dibaca bersamaan dalam satu wanda atau dalam satu suku kata.}

Minangka tuladha nalika panulisan tembung Widya. Tembung kasebut kedadeyan saka rong wanda yaiku wi lan dya. Wanda “dya” kalebu rong konsonan kang diwaca ing sawanda (satu suku kata) mula nggunakake sandhangan Wiyanjana. Tuladha liyane tembung Supri, Kreta, Kroto.

{Sebagai Contoh ketika penulisan kata “Widya”. Kata tersebut terdiri dari dua suku kata yaitu “Wi” dan “Dya”. Suku kata “Dya” termasuk dua konsonan yang dibaca bersamaan dalam satu suku kata, maka menggunakan sandhangan Wiaynjana.} Contoh lainya seperti kata Supri, Kreta, Kroto. Sandhangan Wyanjana/Pambukaning Wanda iki cacahe ana 3, Yaiku: (Sandhangan Wiyanjana/Pambukaning Wanda ini jumlahnya ada 3, Yaitu}
Sandhangan Wiyanjana
1). Pengkal
Pengkal digunakake kanggo panggandheng konsonan “y”. Nalika rong konsonan diwaca sawanda bareng konsonan “y” mula bisa nggunakake pengkal. {Pengkal digunakan sebagai penggabung konsonan “y”, jika ada konsonan yang dibaca bersamaan dengan konsonan “y” dalam satu suku kata maka bisa menggunakan Pengkal}

2). Cakra
Cakra digunakake kanggo panggandheng konsonan “r”. Nalika rong konsonan diwaca sawanda bareng konsonan “r” mula bisa nggunakake cakra. {Cakra digunakan sebagai penggabung konsonan “r”, jika ada konsonan yang dibaca bersamaan dengan konsonan “r” dalam satu suku kata maka bisa menggunakan Cakra}

3). Cakra Keret
Cakra Keret digunakake kanggo panggandheng konsonan “re”. Nalika rong konsonan diwaca sawanda bareng konsonan “re” mula bisa nggunakake cakra keret. {Cakra keret digunakan sebagai penggabung konsonan “re”, jika ada konsonan yang dibaca bersamaan dengan konsonan “re” dalam satu suku kata maka bisa menggunakan Cakra keret}.

Pepeling : Sing kalebu cakra keret kuwi sing unine “Re” pepet. Tuladhane kreteg. Dene panulisan “re” taling tetep nggunakake cakra sing diwenehi sandhangan taling. Tuladhane tembung “Kreta, Kreca, Preman, lsp” {Peringatan :Yang termasuk dalam penggunaan cakra keret yang berbunyi “re” pepet. Contohnya penggunaan kata “kreteg”. Jika penulisan “re” taling tetap menggunakan cakra yang diberi sandhangan Taling. 
Posted by Nanang_Ajim
Mikirbae.com Updated at: 10:24 AM

5 komentar:

Mohon tidak memasukan link aktif.